اسید نیتریک

نیتریک اسید که با نام آکوا فورتیس نیز شناخته می‌شود، یک اسید معدنی بسیار خورنده است. این ترکیب خالص، بی‌رنگ است، اما نمونه‌های قدیمی‌تر آن رنگ متمایل به زرد دارند و این به دلیل تجزیه به اکسید نیتروژن و آب است. بیشتر اسید نیتریک موجود در بازار، دارای ۶۸٪ غلظت محلول در آب است. نیتریک اسید، واکنش‌گر اصلی برای نیتراسیون است. در حالی که برخی از ترکیبات نیترو مواد منفجره حساس به حرارت و ضربه هستند، تعداد کمی از آنها برای استفاده در مهمات و عملیات تخریب به اندازه کافیپایدار هستند، در حالی که دیگر ترکیبات پایدارتر هستند و به عنوان رنگدانه در جوهر و رنگ استفاده می‌شوند. اسید نیتریک نیز معمولا به عنوان عامل اکسنده قوی استفاده می‌شود.
در صنعت، اسید نیتریک موجود یک آزئوتروپ محلول در آب با غلظت ۶۸٪ است. مونوهیدرات و تری‌هیدرات دو هیدرات جامد اسید نیتریک هستند. اسید نیتریک صنعتی معمولا حاوی آزئوتروپ اسید نیتریک و آب با بالاترین نقطه جوش است. اسید نیتریک از واکنش دی‌اکسید نیتروژن با آب تولید می‌شود.

از اسید نیتریک در سده شانزدهم برای جداسازی طلا از نقره استفاده می‌شد.

اسید نیتریک را از شوره به دست می‌آورند؛ بدین طریق که سولفات آهن یا زاج را در حالت گرم روی شوره اثر می‌دادند. این طریقه تولید نشان می‌دهد که شوره مصرفی، خالص بوده‌است. به ترکیبی از دو ماده، کمی ماسه، آهک یا سفال شکسته می‌افزودند؛ ماده به دست آمده را در یک شیشه کوچک درب دار می‌ریختند. این شیشه‌ها را در کوره آهک پزی می‌گذاشتند که می‌توانست دو ردیف از این شیشه‌ها را که هر ردیف چهار تا شیشه بود دربرگیرد. این شیشه‌ها را تا گردن در خاک یا خاکستر، که سبب پخش گرما و جلوگیری از ترک برداری شیشه می‌شد، قرار می‌دادند. از در پوش شیشه‌ها لوله‌هایی خارج می‌شد که به همین تعداد شیشه‌های مایع کننده، بر روی سکویی خارج از کوره متصل بودند. همه اتصالات به‌دقت آب‌بندی می‌شدند. حرارت نخست معتدل بود تا ماده خام درون شیشه‌ها خشک شود، سپس هر شش ساعت به شش ساعت حرارت را زیاد می‌کردند، گازهای نیترو به وسیلهٔ آب تبلور نمکها، به خارج کشیده می‌شد. هر وقت رنگ محصول تقطیر نشان می‌داد که تجزیه به پایان رسیده‌است، حرارت را به تدریج کم می‌کردند.

روش سولفات آهن باز به وسیلهٔ گلاوبِر شرح داده شده‌است. این روش بدون شک تا آغاز سده هجدهم، تنها روش مورد استفاده برای تولید نیتریک اسید بوده‌است. انگلیسی‌ها و هلندی‌ها تا مدت‌ها بعد هم از روش سولفات آهن استفاده می‌کردند؛ اما در فرانسه روش آلومین جای آن را گرفت.

در سده پیش، تولیدکنندگان اسید نیتریک گمان می‌بردند که بازده تولید با روش آلومین از بازده آن با سولفات آهن کمتر است. کمی پس از آن نظر مخالف غلبه یافت بدون اینکه معلوم شود که برپایه کدام مشاهدات این تغییر عقیده ایجاد شده‌است. بدیهی است که کار آزمایشگاهی در این عمل بی تأثیر بوده‌است. محتوای کتاب‌های شیمی شامل دستورهای نسخه مانندی است که مؤلفان آن‌ها از عمل کنندگان دریافت داشته‌اند. گویا تغییرات در روش‌های سنتی در نتیجه ایجاد بازار بهتر و تقاضاهای بیشتر بوده‌است.